Ένα πολύχρωμο οικολογικό χωριό στη Σκωτία

Το East Whins του Duneland είναι ένα πολύχρωμο οικολογικό χωριό. Αποτελεί την πιο πρόσφατη προσθήκη στην οικολογική κοινότητα Findhorn Ecovillage της Σκωτίας.

Η μικρή αυτή κοινότητα αποτελείται από 25 σπίτια που «λειτουργούν» με αιολική ενέργεια, πολλές κοινόχρηστες εγκαταστάσεις και στούντιο - εργαστήρια για όσους εργάζονται από το σπίτι. 
Το χωριό σχεδιάστηκε από την John Gilbert Architects και ενσωματώνει μερικές από τις πιο προοδευτικές εξελίξεις στη βιωσιμότητα. Φιλοδοξεί δε, να αποτελέσει ένα μοντέλο στέγασης για το σήμερα και το αύριο. 

Χτισμένο σε μια πρώην βιομηχανική περιοχή το πολύχρωμο χωριό σχεδιάστηκε με βάση το παθητικό ηλιακό σύστημα (αξιοποιεί την ηλιακή ενέργεια για τη θέρμανση των χώρων και την παροχή φυσικού φωτισμού).
Κάθε σπίτι διαθέτει ηλιακούς χώρους που επιτρέπουν στους κατοίκους να αξιοποιούν στο έπακρο το ηλιακό κέρδος και οι στέγες είναι κατασκευασμένες με νότιο προσανατολισμό, ώστε να μεγιστοποιούν την απορρόφηση της ηλιακής ενέργειας κατά την εαρινή και φθινοπωρινή ισημερία. 
Ισχυρή μόνωση, ειδική επένδυση που απομονώνει τον άνθρακα, σύστημα ανάκτησης θερμότητας και ενδοδαπέδια θέρμανση που τροφοδοτείται από μια αντλία θερμού αέρα είναι τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά των κτιρίων. 

Σύμφωνα με τους αρχιτέκτονες η κοινότητα του Findhorn ενεπλάκη βαθιά και ενεργά στη διαδικασία του σχεδιασμού, γι’ αυτό οι κοινές τους αξίες είναι εμφανείς σε κάθε λεπτομέρεια του χωριού. Η κοινότητα βάζει τους πεζούς και τα ποδήλατα πριν τα αυτοκίνητα και επιμένει στον κοινόχρηστο διαθέσιμο χώρο. 

Μια εμπορική κουζίνα όπου οι κάτοικοι μπορούν να πωλούν ότι μαγειρεύουν για παράδειγμα. Ή οι «ευέλικτες μονάδες» («flexi units») που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως εργαστήρια, στούντιο ή γραφεία. Επιπλέον εφαρμόζουν την περμακουλτούρα, ενώ ακόμη και στη δόμηση επιλέγουν τρόπους που αποσκοπούν στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον και το οικοσύστημα. 

Για την τοποθεσία που επιλέχθηκε υπήρξαν συγκεκριμένα κριτήρια. Ελήφθησαν υπόψη οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και η αύξηση της στάθμης της θάλασσας. Έτσι επιλέχθηκε το καλύτερο μέρος για να αποφευχθούν οι πλημμύρες. Επίσης μελετήθηκαν οι μελλοντικές αλλαγές στο κλίμα, όπως οι πιο ισχυρές καταιγίδες, οι υψηλότερες ταχύτητες του ανέμου και οι θερμότερες ημέρες του καλοκαιριού. 

Το Findhorn Ecovillage
Η κοινότητα Findhorn Ecovillage, σύμφωνα με τους ιδρυτές της δεν είναι τίποτα άλλο από ένα πείραμα. Ένα πείραμα που ξεκίνησε το μακρινό 1962 και εξελίσσεται συνεχώς.
Ένα πείραμα για μια ύπαρξη βασισμένη στη συνείδηση. Πλέον αποτελεί ένα σύγχρονο οικοχωριό και παράλληλα ένα κέντρο ολιστικής μάθησης που υποδέχεται χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο κάθε χρόνο. Έχει συνεταιριστικές επιχειρήσεις αλλά και το δικό του νόμισμα. Στην κοινότητα συμμετέχουν πάνω από 320 άνθρωποι και 32 οργανώσεις και επιχειρήσεις. 
Το Findhorn Ecovillage είναι ένα συνεχώς εξελισσόμενο μοντέλο και πλέον η εμπειρία του χρησιμοποιείται ως διδακτικό υλικό από πανεπιστήμια και σχολεία, δήμους και επαγγελματικές οργανώσεις. Αποτελεί ιδρυτικό μέλος του Παγκόσμιου Δικτύου Οικολογικών Χωριών (GEN).

Πηγή: tvxs.gr

Από κοινού περιβαλλοντική δράση 4ου και 6ου Γυμνασίου Λαμίας

Καρπενήσι- Τόρνος, Παρασκευή 14/10/16 έως Σάββατο15/10/16

Αν και η προτροπή της περιβαλλοντικής ομάδος του 4^ου Γυμνασίου μας, είναι «ν’ αλλάξουμε συνήθειες», η μόνη συνήθεια που δεν αλλάζουμε, είναι η συνέπεια στην περιβαλλοντική μας δράση !

Συνεχίζοντας  λοιπόν, την   « περιβαλλοντική παράδοση» η ομώνυμος ομάδα του 4^ου Γυμνασίου Λαμίας πραγματοποίησε επίσκεψη στο Καρπενήσι και τον Τόρνο του νομού Ευρυτανίας, από Παρασκευή 14/10/16 έως Σάββατο15/10/16,χάρη στην «άοκνον» προετοιμασία ,για την επιτυχή έκβαση του όλου εγχειρήματος, του «καθ’ ύλην αρμοδίου», περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων και προγραμμάτων, κ. Σβώλη Ιωάννου (μαθηματικό και πληροφορικής)

Το αξιοσημείωτο όμως, τη φορά αυτή, ήταν ότι στην εν λόγω  περιβαλλοντική επίσκεψη και δράση, συμμετείχε επαξίως και  το 6^ο Γυμνάσιο Λαμίας.

Συγκεκριμένα συμμετείχαν:

Από το 4^ο Γυμνάσιο 20 μαθητές, με αρχηγό τον κ. Σβώλη Ι. και συνοδό τον κ. Πιλάτο Βασίλειο (Θεολόγος)

Από το 6^ο 13 μαθητές, με αρχηγό τον κ. Λούβαρη Κων/νο (γεωλόγος) και συνοδό την υδ/ντρια Κοντολιού Αλεξάνδρα (οικιακής οικονομίας)

Οδηγός του λεωφορείου, ο άψογος στην οδήγηση και υπομονετικός με όλους μας,

κ. Μπούρας Νικόλαος, στον οποίο ευχόμαστε «καλά ταξίδια» πάντα.

Το πρόγραμμα της διήμερης δραστηριότητας, τηρήθηκε επ’ακριβώς, προφανώς διότι ήταν «καλοδουλεμένο», οπότε και  πλήρως εφαρμόσιμο.

Ξεκινήσαμε στις 08:11, από το 4^ο Γυμνάσιο την Παρασκευή 14/10/16 μετά από «ενδελεχή» τροχονομικό έλεγχο και με καιρό «όπως τον είχαμε παραγγείλει»: γαλάζιος ουρανός και ένα ήλιος, όλο χαμόγελο !

Στό 6^ο Γυμνάσιο σταθήκαμε για λίγο, ώρα 08:18 ώστε να επιβιβασθούν, οι μαθητές και οι καθηγητές τους. Αφού έγιναν οι απαραίτητες συστάσεις - αλληλογνωριμίες , με τραγούδια και χαρές, συνεχίσαμε ακάθεκτοι προς το Καρπενήσι.

Φθάνοντας, στις 09: 58 μας υπεδέχθησαν οι υπεύθυνοι του ΚΠΕ Καρπενησίου : Ο κ. Μανώλης Κοπανάκης και ο κ. Παναγιώτης Κούτρας. Παρόντες και οι μαθητές του 1^ου Γυμνασίου Καρπενησίου και οι μαθητές του ΕΕΕΕΚ Καρπενησίου με τους συνοδούς καθηγητές τους. Ακολούθησαν οι παρουσιάσεις των  περιβαλλοντικών προγραμμάτων των συμμετεχόντων σχολείων .         

    Το μεσημέρι φάγαμε εκπληκτικές χυλοπίτες με κοτόπουλο φούρνου, λαχανοσαλάτα και μήλο, στη μαθητική εστία του Καρπενησίου. Οι μαθητές, αλλά και οι συνοδοί, το τίμησαν δεόντως! Εύγε στο μάγειρα και το προσωπικό των μαγειρείων!

  Ακολούθως αφού τακτοποιήθηκαν οι μαθητές του 6^ου στα δωμάτια του ΚΠΕ, με τους συνοδούς τους και του 4^ου στο ξενοδοχείο «Ελβετία». Αναπαυθήκαμε έως τις 16:00 και όλοι μαζί πήγαμε με το λεωφορείο, στο πεδίο κοντά στους Γοργιανάδες , όπου με τη συνεργασία των υπευθύνων  του ΚΠΕ: Κοπανάκη Μανώλη, Κούτρα Παναγιώτη και Κατσογιάννη Μαρίας  αρχίσαμε τις δραστηριότητες.

Μαθητές και συνοδοί ανίχνευσαν τα μυστικά της φύσης, με όλες τους τις αισθήσεις , συμμετέχοντες όχι μόνο  στην πεζοπορία αλλά και στα δυναμικά παιχνίδια, όπως τον κύκλο με το σχοινί, την ισορροπία στο τεντωμένο ιμάντα με τη βοήθεια ταινίας στηρίξεως και κρίκου κλπ.

Σ’ αυτό το σημείο, μπορώ να ΄πω, χαριτολογώντας, ότι λυπάμαι τους γονείς των παιδιών, διότι δεν ήταν παρόντες!….ναί..ναί…άν μπορούσαν να δουν, οι αγαπητοί γονείς, ακόμη και όσοι θεωρούν ότι τα παιδιά τους, είναι ευαίσθητα και όχι πολύ δυναμικά κλπ, θα «έτριβαν τά μάτια τους» και θα τα καμάρωναν, βλέποντας τα «βλαστάρια» τους, αγόρια και κορίτσια, να διασχίζουν τα ρυάκια, να σκαρφαλώνουν σαν αγριοκάτσικα και να μετέχουν στα κοινά παιχνίδια με απόλυτη επιτυχία, πάντα με την ενθάρρυνση και τη σχολαστική επιτήρηση των συνοδών.

    Ο κ. Λούβαρης, σαν πραγματικός commandante μας είχε προμηθεύσει ακόμη και ασυρμάτους επικοινωνίας , για ώρα ανάγκης ! «Τα πάντα όλα» είχαμε !...ορίστεεεε ; όχι γκαζάκι για καφέ δεν είχαμε…δεν βγήκαμε για πίκ-νίκ ,ούτε για να βάλουμε μπουρλότο στο δάσος, όπως κάνουν, μερικοί «στερημένοι»…να ευαισθητοποιήσουμε ψυχές ελευθέρων ανθρώπων βγήκαμε…Επιστρέψαμε στο λεωφορείο στις 18:59.

 Αξίζει να τονίσω, ότι κατά την επιστροφή, το μονοπάτι λαμπίριζε από τα φωτάκια που φόραγαν στο κεφάλι τα παιδιά( άλλος ένας εξοπλισμός, του κ.Λούβαρη)  και δημιουργούσε την εντυπωσιακή εικόνα, μιας φιδογυριστής, φωτεινής και συνεχώς παλλόμενης , ολοζώντανης γραμμής, χαράς και ελπίδος ….Είχα ακούσει, για το «φωτεινό μονοπάτι»…αυτό όμως, ήταν το πιο φωτεινό μονοπάτι , που έχω ΄δεί…το μονοπάτι των αστεριών σας , αγαπητοί γονείς, αλλά …επιτρέψτε μου να πω: και δικών μας αστεριών…

Το βράδυ  πρόχειρο φαγητό σε διάφορα μαγαζιά του κεντρικού δρόμου του Καρπενησίου και χαλαρός περίπατος, υπό την διακριτική επίβλεψή μας, ως τις 22:17 οπότε και μαζευτήκαμε στο ΚΠΕ για παιχνίδια και συζήτηση. Συνοδεία των καθηγητών τους, οι μαθητές του 4^ου Γυμνασίου επέστρεψαν την κατάλληλη ώρα για ύπνο στο ξενοδοχείο τους.

Το Σάββατο, μετά το εκλεκτό πρωινό,  στις 09:10 με το λεωφορείο ξεκινήσαμε άπαντες, έχοντας επί πλέον μαζί μας τον κ. Κούτρα Παναγιώτη, για να διασχίσουμε το περιβαλλοντικό μονοπάτι Τόρνου, λίγα χιλιόμετρα μετά τον Προυσσό. Φθάνοντας στις 10:18 προσθέσαμε στην παρέα μας και τον κ. Παναγιώτη Παλαιό, ο οποίος αποτελεί την ψυχή των περιβαλλοντικών μονοπατιών της περιοχής του Τόρνου και ήταν ο οδηγός μας στην διαδρομή που ακολουθήσαμε.

Επιβλητική η εικόνα του φαραγγιού…η φύση σε κάθε στροφή, σε κάθε κατέβασμα ή ανέβασμα του μονοπατιού, μας αποκάλυπτε τις ομορφιές της…τι χρώματα! τι ευωδιές! τί εικόνες !...έχοντα πάντα σύμμαχο τον καιρό, τά παιδιά, διασκέδαζαν και μάθαιναν καθ΄όλη τη διαδρομή. Κάναμε μια ολιγόλεπτη στάση για ελαφρό «τσιμπολόγημα», νερό καί επίσκεψη  στο  λαογραφικό μουσείο Τόρνου, δίπλα στη εκκλησία και συνεχίσαμε ,έως ότου διασχίσαμε επιτυχώς το μονοπάτι άπαντες .

Τό λεωφορείο μας παρέλαβε στις 13:15 και στις 14:20 φθάσαμε στις Κορυσχάδες, όπου επισκευθήκαμε τό ιστορικό σχολείο και είδαμε το φωτογραφικό υλικό από την Εθνική Αντίσταση.

Ακολούθησε φαγοπότι στο γειτονικό ταβερνείο: σουβλάκια-πατάτες, μακαρόνια με κιμά ή πέστροφες ( Τά φαγητά καθορίσθηκαν κατόπιν παραγγελίας, ήδη από την Παρασκευή )

Εδώ να εκφράσω ένα παραπονάκι μου : τά παιδιά μας, πρέπει να μάθουν να τρώνε ΚΑΙ σαλάτα…!...ελάχιστα δέν τη «φοβούνται»…είπαμε να είμαστε οικολόγοι και να «αγαπάμε το πράσινο», το κόκκινο και όλα τά χρώματα στη φύση, αλλά τη σαλάτα ΠΡΕΠΕΙ να την τρώμεεεεεε…!

Στις 17:15 φύγαμε για το «Σαλούν».Εκεί απολαύσαμε λεμονάδα, πορτοκαλάδα, σουμάδα, γλυκά ή παγωτά, οι μαθητές και καφέδες, καθώς και όλα τα προαναφερθέντα , οι καθηγητές !Φθάνοντας στη Λαμία, στις 19:10 στο Θέατρο, αποβιβάσαμε τους μαθητές και καθηγητές του 6^ου Γυμν. καί στις 19:19 έξω από το 4^ο Γυμν. αποβιβάσθηκαν αντιστοίχως οι μαθητές και καθηγητές του 4^ου Γυμν.

Θα ήταν παράλειψη αν δεν εξήρα την στάση της υδ/ντριας του 6^ου Γυμνασίου η οποία  ως μοναδική γυναίκα συνοδός, φρόντιζε με ιδιαίτερη ευαισθησία, σαν να ήταν  «δικά της» παιδιά, όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές !Εύγε κ. Κοντολιού !

Τέλος τονίζω, ότι είναι για΄ μένα πολύ τιμητικό και θεωρώ ειλικρινώς «μεγάλη τύχη» το ότι συνεργάζομαι τόσα χρόνια με τον κ. Σβώλη, αλλά και ότι γνώρισα «εκ του σύνεγγυς» και νέους μαχόμενους  συναδέλφους. Αναφέρομαι  στον κ Λούβαρη και την κ. Κοντολιού, οι οποίοι θυσιάζουν και αυτοί, χρόνο από την προσωπική τους ζωή, προκειμένου να δείξουν εμπράκτως στα παιδιά μας, ότι οι απόψεις, τα ιδανικά και γενικώς οι πεποιθήσεις για έναν κόσμο καλύτερο , αποκτούν υπόσταση και έχουν βάσιμες ελπίδες να γίνουν πραγματικότητα, μόνο όταν αποτελούν αυθεντική προέκταση του εαυτού μας. Βλέπετε τά παιδιά μας έχουν  ήδη χορτάσει από «τα ψεύτικα τά λόγια τά μεγάλα», απ΄ τό ανακόλουθο, ανάμεσα σέ θεωρεία και πράξη και έχουν  ανάγκη να βιώνουν  ΜΟΝΟ αυθεντικές ενέργειες, από αυθεντικούς εκφραστές.

Μέ άλλα λόγια ο μαθητής, έχει ανάγκη να βιώση, πως ό,τι  διδάσκεται στό σχολείο θεωρητικώς, είναι δυνατόν να εφαρμοσθή και εμπράκτως, πρώτα από τον ίδιο τον διδάσκοντα, ο οποίος θ΄ αγωνίζεται δίπλα του, γιά όλα όσα υποστηρίζει!

Αγαπητοί συνάδελφοι σας ευχαριστώ, για όσα διδάχθηκα και έζησα κοντά σας, είτε από την εμπειρία σας, είτε από την των νιάτων σας τον δυναμισμό και την λάμψη.

Αγαπητοί γονείς, αφού σας συγχαρώ για την συμμετοχή και την συμπεριφορά των παιδιών σας, σας τονίζω είστε πολύ τυχεροί, διότι τά παιδιά σας έχουν καθηγητές, οι οποίοι ό,τι διδάσκουν το πιστεύουν και το εφαρμόζουν, δίνοντας στα παιδιά σας «ζωντανό» παράδειγμα. Είμαι βέβαιος, ότι όσο και αν «τινάζονται» και αντιδρούν λόγω της ορμής της νιότης τους, (π.χ.«μ΄έσκασαν» μ΄αυτή τη σαλάτα….) χάρη στην κοινή μας προσπάθεια και συνεργασία, αυτά τά «ζουζούνια» στο μέλλον, θα γίνουν πιο καλοί άνθρωποι καί από εσάς καί από εμάς…έτσι μπράβο…χαμογελάστε…!..τό μέλλον είναι ελπιδοφόρο και θα το συνδιαμορφώσουμε, μαζί με τα «παιδιά μας» !

Σας ευχαριστώ ΟΛΟΥΣ

Πιλάτος Βασίλειος ΠΕ 01

(θεολόγος 4^ου γυμν.Λαμίας)

Υ.Γ. Αξίζει να δείτε τα δημοσιεύματα στο blog: http://tornosnature.blogspot.gr/ αλλά και να περπατήσετε στις σηματοδοτημένες διαδρομές του Τόρνου.

Η Φύση μιλάει

Η βραβευμένη με όσκαρ Τζούλια Ρόμπερτς πρωταγωνιστεί με άλλους γνωστούς ηθοποιούς σε μια οικολογική καμπάνια που δημιούργησε ο Λι Κλόου με τίτλο "Η φύση μιλάει".

Η ηθοποιός υποδυόμενη τη μητέρα φύση, αναφέρει ότι η φύση δεν μας χρειάζεται.Εμείς την έχουμε ανάγκη!

Δείτε το βίντεο εδώ

 


Μπορείτε να δείτε όλα τα βίντεο της καμπάνιας στο επίσημο site:
http://www.conservation.org/nature-is-speaking/Pages/default.aspx

Το μάζεμα της ελιάς

Ένα υπέροχο οπτικό ταξίδι στους ελαιώνες της Κρήτης γεμάτο μνήμες, συγκίνηση, και την ψυχή της  Ελλάδας. “The Olive Tree Will Always Be Here”, δηλαδή “η ελιά θα είναι πάντα εδώ” ο τίτλος του ολιγόλεπτου φιλμ.
Μια ταινία μικρού μήκους για την σημασία της ελιάς για τους Έλληνες με αισθητική τελειότητα, δύναμη και ευαισθησία. Μαγικές κινηματογραφικές εικόνες από μια φθινοπωρινή Κρήτη και από πρόσωπα βγαλμένα από μια άλλη εποχή.

Δείτε το εδώ

Πηγή: driveandtravel.gr

Ο ρόλος των φυτών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

Η Περιβαλλοντική Ομάδφα του 4ου Γυμνασίου Λαμίας, στα πλαίσια της εργασίας με θέμα το πράσινο στην πόλη μου, παρουσίασε στις 10 Μαΐου 2016, μια οπτικοακουστική εργασία με θέμα το ρόλο των φυτών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Πηγή του παρουσιασθέντος υλικού ήταν το βιβλίο του καθηγητή φυσιολογίας φυτών του Πανεπιστημίου Πατρών Γιάννη Μανέτα, «Τι θα έβλεπε η Αλίκη στη χώρα των φυτών».
  

Όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι της πρώτης κλιματικής αλλαγής που οφείλεται σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Δραστηριότητες που σχετίζονται κυρίως με την εξόρυξη πρώτων υλών και  τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Με την εξάπλωση των πόλεων το φυσικό περιβάλλον συνεχώς συρρικνώνεται και αλλοιώνονται οι φυσικές διεργασίες. Τα τρία τέταρτα της ανθρωπογενούς παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα, οφείλεται σε χρήση ορυκτών καυσίμων, ενώ το υπόλοιπο μέρος προέρχεται από αλλαγές που συντελούνται στο έδαφος, κυρίως μέσω της αποδάσωσης.

Είναι βέβαιο, ότι τα αέρια του θερμοκηπίου που παράγονται από τις καθημερινές μας δραστηριότητες, με σημαντικότερο το CO2, θα μπορούσαν να περιοριστούν.

Οι ετήσιοι δακτύλιοι ως κλιματική μνήμη

Η κοπή ενός δέντρου αποκαλύπτει στην επιφάνεια της τομής μια σειρά ομόκεντρων κύκλων, των λεγόμενων ετήσιων δακτυλί­ων. Κάθε δακτύλιος αντιστοιχεί σε ένα έτος, είναι δε αποτέλεσμα της εποχικότητας του κλίματος. Σχεδόν παντού στη Γη, κατά τη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους μπορούμε να διακρίνουμε μια ευνοϊκή και μια δυσμενή περίοδο για την ανάπτυξη των φυτών. Κατά την ευνοϊκή το δέντρο αναπτύσσεται, ενώ κατά τη δυσμενή οι φυσιολογικές λειτουργίες καταστέλλονται, σε ακραίες δε περιπτώσεις περνούν σε κανονικό λήθαργο. Ας πάρουμε ως παράδειγμα ένα κωνοφόρο σε μεγάλο υψόμετρο εύκρατης  περιοχής. Ευνοϊκή περίοδος είναι προφανώς το καλοκαίρι, οπότε οι ήπιες θερμοκρασίες και η παροχή νερού επιτρέπουν την ανάπτυξη. Αντίθετα, ο χειμώνας είναι δυσμενής, αφού οι θερμοκρασίες είναι χαμηλές, το δε νερό βρίσκεται υπό τη στερεή μορφή του πάγου, που δεν είναι διαθέσιμος για το φυτό. Κατά συνέπεια, και ανάλογα με το μικροκλίμα που επικρατεί, η ανάπτυξη ξεκινά, ας πούμε, στο τέλος της άνοιξης.

Πολλοί επιστήμονες, διά μέσου της δενδροχρονολόγησης, αναζητούμε συνεχώς δένδρα με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Γιατί το κάνουμε αυτό; Ενδεχομένως, από απλή και μόνο περιέργεια. Μήπως υπάρχει και κάτι άλλο;

Μήπως τα φυσικά φαινόμενα αφήνουν τα ίχνη τους στους δακτυλίους; Μπορούμε να διακρίνουμε τη μεγάλη ξηρασία του 1997 ή τον τραγικά σκληρό χειμώνα του 1941;

Παρατηρώντας ένα αλπικό κωνοφόρο, μπορούμε να υποθέσουμε ότι το εύρος των δακτυλίων θα εξαρτάται από τις εκάστοτε κλιματικές συνθήκες. Όσο πιο ευνοϊκές είναι οι τιμές των περιβαλλοντικών παραμέτρων που επηρεάζουν την ανάπτυξη, τόσο ευρύτερος θα είναι ο δακτύλιος. Οι κυριότεροι παράγοντες που επηρεάζουν το εύρος των δακτυλίων (δηλαδή την ανάπτυξη των φυτών) είναι το νερό  και η θερμοκρασία. Και των δύο οι παρεμβάσεις είναι θετικές, υπό την προϋπόθεση ότι η θερμοκρασία δεν υπερβαίνει μια άριστη τιμή.

Η ενασχόληση των επιστημόνων με τη δενδροχρονολόγηση και η προσπάθεια να συσχετιστεί το εύρος των δακτυλίων με γνωστές κλιματικές διακυμάνσεις μπορεί στην αρχή να ήταν ένα όμορφο διανοητικό παιχνίδι. Η προοπτική, όμως, να αντλή­σουν πληροφορίες για το παλαιοκλίμα έστρεψε την προσοχή πολλών επιστημόνων προς αυτή την κατεύθυνση. 

Αλλά γιατί να μας ενδιαφέρει το παλαιοκλίμα;….. Διότι θα μας δώσει κλειδιά και ερμηνείες για τους παράγοντες που καθορίζουν, τουλάχιστον μεσοπρό­θεσμα, τις κλιματικές αλλαγές. Αν π.χ. αποκαλυφθούν περιοδικά κλιματικά φαινόμενα και συσχετιστούν κατάλληλα με άλλα, επίσης περιοδικά και με αντίστοιχη συχνότητα (για παράδειγμα, η δραστηριότητα ηλιακών κηλίδων), τότε η ικανότητα πρόβλεψης για το μέλλον θα βελτιωθεί.

Έτσι, στα μέσα του περασμένου αιώνα, εμφανίστηκαν οι «κυνηγοί των ηλικιωμένων δένδρων», συνήθως πανεπιστημιακοί καθηγητές όπως o Edmund Schulman.

Οδηγημένοι από φήμες, ανακάλυ­ψαν το 1953 έναν πληθυσμό από αιωνόβια πεύκα των ειδών Pinus longaeva και Pinus aristata σε μια εκτεταμένη ορεινή περιοχή από το Κολοράντο ως τη βόρεια Καλιφόρνια. Τα γηραιότερα βρέθηκαν στο ανώτερο υψομετρικό όριο ανάπτυξης των δέντρων, σ' εκείνη την περιοχή, από 3.000 έως 3.300 μέτρα. Λίγο αργότερα, το 1957, ο επονομασθείς «Μαθουσάλας» βρέθηκε να έχει ηλικία 4.723 ετών και παραμένει μέχρι σήμερα ο γηραιότερος ζων οργανισμός πά­νω στον πλανήτη Γη.

Μα… για σκεφτείτε το λίγο... Ο Μαθουσάλας ήταν ήδη άνω των 2.000 ετών όταν χτίστηκε ο Παρθενώνας, άνω των 1.000 ετών όταν καταστράφηκε ο Μινωικός πολιτισμός και ήταν νεαρό δένδρο, ενός ή δύο αιώνων, όταν ο Homo Sapiens  μάθαινε να χτίζει τις πρώτες λίθινες κατασκευές.

Η βιοποικιλότητα ως παράγοντας σταθερότητας

Στο φυτικό βασίλειο έχουμε στο ένα άκρο εμφανή, ογκώδη και μεγαλοπρεπή κωνοφόρα, φτιαγμένα να ζουν αιώνια, φυτά για όλες τις εποχές, ενώ στο άλλο άκρο υπάρχουν σχεδόν εφήμερα, αφανή και μικρού μεγέθους φυτά, φτιαγμένα να εκμεταλλεύονται μέρος του περιβάλλοντος, μια συγκεκριμένη εποχή, και να συμπληρώνουν τον κύκλο της ζωής τους μέσα σε ελάχιστες εβδομάδες. Και μεταξύ των δύο άκρων, έχουμε όλους τους δυνατούς ενδιάμεσους συνδυασμούς, σε μια δοκιμασμένη στους αιώνες συνταγή, μια αλληλουχία γεγονότων όπου το κάθε στάδιο εξαρτάται από το προηγούμενο και οδηγεί στο επόμενο. Ένα σύνολο ευέλικτο ώστε να αντιδρά και να προσαρμόζεται στις φυσικές αλλαγές, αλλά και σταθερό ώστε να μη διαταράσσεται, οι εσωτερικές σχέσεις του να μην καταρρέουν αλλά να εξελίσσονται. Έτσι έχουμε ένα σύστημα που αντέχει σε εισβολές και αποχωρή­σεις ειδών χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η συνοχή του, ένα σύστη­μα που ίσως τελικά αντέξει και τη μεγαλύτερη και πιο σαρωτική επέμβαση στην ιστορία της Γης, αυτή που συντελείται εδώ και μερικές χιλιάδες χρόνια, και κορυφώνεται τις τελευταίες δεκαετίες, από τον Homo sapiens.

 

Τα φυτά ως μηχανικοί του περιβάλλοντος 

Δεν είναι όμως μόνο η εποχική διάσταση του κλίματος που επιτρέπει σε διαφορετικούς οργανισμούς να μοιράζονται το ίδιο ενδι­αίτημα. Είναι και ότι ο κάθε οργανισμός δημιουργεί γύρω του ένα μικροπεριβάλλον, ένα μοναδικό πολλές φορές σύνολο φυσικοχημικών συνθηκών που επιπροστίθενται, τροποποιώντας τον χώρο και δίνοντας την ευκαιρία εγκατάστασης εκεί σε ένα πλήθος άλλων οργανισμών που θα εκμεταλλευθούν τα νέα στοιχεία. Οι οργανισμοί λοιπόν επιδίδονται σε περιβαλλοντική μηχανική. 

Άπειρα παραδείγματα θα μπορούσαν να δοθούν για την τροποποίηση του περιβάλλοντος από τα φυτά.

Μια ομάδα φυτών, γνωστά ως φρεατόφυτα, έχουν την ικανότητα να κατευθύνουν τις ρίζες τους σε βάθος αρκετών δεκάδων μέτρων, φθάνοντας μέχρι τον μόνιμο υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. Το υπόγειο νερό αναλαμβάνουν να φέρουν στην επιφάνεια οι ρίζες τους.

Ο κορμός ενός δέντρου στο βόρειο ημισφαίριο έχει μία νότια, φωτιζόμενη και θερμή πλευρά και μία βόρεια, σκιασμένη και λιγότερο θερμή. Η διαφορά της επιφανεια­κής θερμοκρασίας μεταξύ των δύο πλευρών μπορεί να φθάσει και τους 15°C. Η κόμη δίνει σκιά, άρα και τη δυνατότητα ανάπτυξης φυτών που δεν ανέχονται το πολύ φως. Κάτω από τα φύλλα και στις σχισμές του κορμού μπορούν να βρουν καταφύγιο και κρυψώ­να από τους εχθρούς τους έντομα και μικρά θηλαστικά. Η ίδια η επιφάνεια του φύλλου, με το ισχυρό μικροσκοπικό ανάγλυφο της, το τρίχωμα και την πολύπλοκη χημεία του επιδερμικού καλύμμα­τος, αποτελεί ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα που κατοι­κείται από αρκετούς μικροοργανισμούς και μικροσκοπικά ασπόν­δυλα. Η εξάτμιση νερού από τα στόματα των φύλλων εμπλουτί­ζει τον αέρα με υδρατμούς, αυξάνοντας τη σχετική υγρασία στον περίγυρο των φυτών. Η βλάστηση μειώνει επίσης σημαντικά την ταχύτητα του ανέμου.

Στα προηγούμενα παραδείγματα, τα φυτά συμπεριφέρονται ως παθητικοί τροποποιητές του φυσικού περιβάλλοντος. Σε άλλες περιπτώσεις, όμως, χημικές ουσίες που εκκρίνονται από τη ρίζα στο έδαφος ή εκκρίνονται από τα φύλλα και παρασύρονται προς το έδαφος από τη βροχή, μπορεί να είναι τοξικές για κάποια φυτά, παρεμποδίζοντας τη βλάστηση των σπερμάτων και την εγκαθί­δρυση νέων, ανταγωνιστικών οργανισμών. Οι ίδιες ουσίες μπορεί να ευνοούν τη βλάστηση σπερμάτων άλλων φυτών, υποβοηθώντας έτσι την εγκαθίδρυση τους. Με τον τρόπο αυτό τα φυτά διαμορφώ­νουν ένα χημικό περιβάλλον που παρεμποδίζει την εγκατάσταση κάποιων γειτόνων, ενώ ευνοεί άλλους. Για τους μεν είναι ένας χη­μικός πόλεμος, για τους δε μια χημική υποστήριξη. Σε κάποιον βαθμό, λοιπόν, επιλέγουν τους γείτονες τους.

Με τον ίδιο χημικό τρόπο προσελκύουν, από τον τεράστιο αριθμό μικροοργανισμών του εδάφους, εκείνους με τους οποίους μπορούν να εγκαθιδρύσουν συμβιώσεις, δηλαδή εταιρείες προς αμοιβαίο όφελος, όπου κάθε μέλος προσφέρει στον συνεργάτη του εκείνο που του περισσεύει και παίρνει εκείνο που έχει ανάγκη.

Οι συμβιώσεις φυτών και μι­κροοργανισμών αποτελούν τον κανόνα στη φύση, αλλά διαφεύγουν της προσοχής μας γιατί συντελούνται συνήθως κάτω από την επι­φάνεια του εδάφους. Έχουν όμως τεράστιο βιολογικό και οικολο­γικό ενδιαφέρον, συνεισφέρουν στην ανακύκλωση του αζώτου και στην υπόγεια διακίνηση χημικών στοιχείων και ουσιών μέσω ενός εκτεταμένου και περίπλοκου δικτύου, όπου τον ρόλο των τερματι­κών σταθμών έχουν τα φυτά και τον ρόλο των καλωδίων οι υφές των μυκήτων.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η τροποποίηση του περιβάλλοντος έχει τοπικό χαρακτήρα. Αφορά τον άμεσο περίγυρο. Υπάρχει όμως και μια φυτική λειτουργία που έχει πλανητικό αντίκτυπο. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, τα φυτά παίζουν τον σημαντικότερο ρόλο στη δημιουργία και στη διατήρηση της χημικής σύστασης της γήινης ατμόσφαιρας.

 

Η σημερινή ατμόσφαιρα αποτελείται κατά 79% από άζωτο (Ν2) και κατά 21% από οξυγόνο (Ο2). Σε ίχνη, υπάρχουν επίσης άλλα δύο πολύ σημαντικά αέρια, το διοξείδιο του άνθρακα (C02) και το μεθάνιο (CH4), καθώς και υδρατμοί.

Οι λειτουργίες στις οποίες συμμετέχουν το CO2 και το Ο2, είτε ως αντιδρώντα σώματα (οπότε αφαιρούνται από την ατμόσφαιρα) είτε ως προϊόντα κάποιας αντίδρασης (οπότε εκλύονται στην ατμόσφαιρα), είναι η φωτοσύνθεση, η αναπνοή και η φωτοαναπνοή. Τα ανώτερα φυτά, τα φύκη και ορισμένα αερόβια φωτοσυνθετικά βακτήρια επιδίδονται και στις τρεις λειτουργίες. Τα ζώα και ορισμένα αε­ρόβια μη φωτοσυνθετικά βακτήρια επιδίδονται μόνο στην αναπνοή.

Η αναπνοή δεσμεύει το οξυγόνο της ατμόσφαιρας και παράγει CO2. Η φωτοσύνθεση κάνει το αντίστροφο: δεσμεύει το CO2 και με τη βοήθεια του φωτός το μετατρέπει σε ενέργεια και οξυγόνο. Εδώ φαίνεται ο σημαντικός ρόλος των φυτών  στη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη μας. Όλη η τροφή επί της γης παράγεται, όπως και το οξυγόνο από τα φυτά.  Όμως ο ρόλος των φυτών δεν σταματά εδώ. Επιτελούν και μια τρίτη διαδικασία ανταλλαγής αερίων που λέγεται φωτοαναπνοή.

Το δεύτερο συνθετικό παραπέμπει σε μια διαδικασία όπου το τελικό αποτέλεσμα είναι όμοιο με της αναπνοής: απορρόφηση Ο2 από την ατμόσφαιρα και έκλυση CO2. Η βιοχημική διαδικασία όμως, κα­θώς και τα ένζυμα και οργανίδια που εμπλέκονται στη φωτοαναπνοή, είναι εντελώς διαφορετικά.

Το πρώτο συνθετικό της φωτο-αναπνοής παραπέμπει στο γεγονός ότι επιτελείται μόνο στο φως, ενώ η κανονική αναπνοή λειτουργεί και στο φως και στο σκοτάδι. Ποσοτικά, η φωτοαναπνοή συνεισφέρει σε αρκετά σημαντικό βαθ­μό στις ανταλλαγές Ο2 και CO2 μεταξύ του φυτού και της ατμό­σφαιρας.

Η φωτοα­ναπνοή, είναι η βαλβίδα μέσω της οποίας τα φυτά εξασφαλίζουν ότι οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις CO2 και Ο2 θα βρίσκονται μέσα σε χρήσιμα όρια για την ανάπτυξη και επιβίωση τους.

Η χημική ιστορία της ατμόσφαιρας

Η Γη θεωρείται πως έχει ηλικία 4,6 δισεκατομμυρίων ετών. Το γήινο περιβάλλον κατά τη νεότητα της Γης ήταν ιδιαίτερα αφιλόξενο. Εκείνη περίπου την εποχή σχηματίστηκαν και οι πρώτοι ωκεανοί, από συμπύκνωση των υδρατμών της ατμό­σφαιρας. Το γεγονός είναι σημαντικό, μια και η ζωή είναι συνυφασμένη με την ύπαρξη νερού, ωστόσο η θερμοκρασία των ωκεανών ήταν ακόμη πολύ υψηλή, 80-90°C.

Η ατμόσφαιρα περιείχε ελάχι­στο Ο2, πολύ λιγότερο από 0,001%, σε σύγκριση με το 21% που έχει στις μέρες μας. Αντίστοιχα, το CO2 ήταν 5%, δηλαδή τουλάχιστον 100 φορές περισσότερο από το σημερινό, προκαλώντας ένα τεράστιας κλίμακας φαινόμενο θερμοκηπίου.

H ζωή εμφανίστηκε στη θάλασσα, πριν από 3,8 έως 3,6 δισεκατομμύρια χρόνια και παρέμεινε σε αυτήν για περίπου 3,2 δισεκατομ­μύρια χρόνια. Ο λόγος δεν ήταν η έλλειψη ξηράς. Η ζωή έξω από το νερό ήταν αδύνατη κατά κύριο λόγο διότι δεν υπήρχε ακόμη το στρατοσφαιρικό στρώμα του όζοντος, που απορροφά τη βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία. Η ακτινοβολία αυτή απορροφάται από κρίσιμα βιολογικά μακρομόρια, όπως το DΝΑ και οι πρωτείνες, και προκαλεί θανατηφόρες βλάβες. 

Οι πρώτοι οργανισμοί είναι αναερόβιοι, οι οποίοι με τη φωτοσύνθεση, αντί για Ο2, παράγουν θείο. Αργότερα εμφανίστηκαν τα κυανοβακτήρια, φωτοσυνθετικοί μικροοργανισμοί που παράγουν οξυγόνο κατά τη φωτοσύνθεση τους, όπως τα φύκη και τα φυτά. Χρειάστη­καν ακόμη 1,5 δισεκατομμύρια χρόνια μετά την επικράτηση των κυανοβακτηρίων, έως ότου -πριν από 450 εκατομμύρια χρόνια- τα πρώτα φυτά βγουν στην ξηρά.

Στο μεσοδιάστημα, η συγκέντρωση του Ο2 έφθασε στο 10% (δηλαδή μισή περίπου από τη σημερινή), ενώ αυτή του CO2, παρ' ότι μειώθηκε στο 0,5%, ήταν περίπου 12 έως 13 φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή, που είναι 0,037%.

Μέσα στα επό­μενα 50 περίπου εκατομμύρια χρόνια, το άγονο σεληνιακό τοπίο έδωσε τη θέση του σε έναν πράσινο κόσμο, καλυμμένο από κάθε μορφή βλάστησης, συμπεριλαμβανομένου του δάσους. Φυσικά, μετά τον αποικισμό της ξηράς από τα φυτά, κατέφθασαν και τα ζώα, με πρωτοπόρους τα αμφίβια, που εξελίχθηκαν ακριβώς για μια διπλή ζωή: λίγο μέσα και λίγο έξω από το νερό.

Μετά το πρασίνισμα της ξηράς, η ρύθμιση των ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων Ο2 και CO2 ήταν σχεδόν αποκλειστική ευθύνη των χερσαίων φυτών. Ενώ η αύξηση του Ο2 ήταν αποτέλεσμα της φωτοσύνθεσης, στη μείωση του CO2 συνεισέφερε και η αποσάθρωση του εδάφους από τα φυτά για τη δημιουργία ριζών. 

Τι μπορεί να μας διδάξουν τα φυτά;

Με τη φωτοαναπνοή, φαίνεται ότι τα φυτά επέλεξαν τη μείωση της ανάπτυξης προς όφελος της αειφορίας. Θυσίασαν μέρος του τρέχοντος φωτοσυνθετικού και αναπτυξιακού δυ­ναμικού για να έχουν τροφή και στο μέλλον, και για να μην φθάσει ο πλανήτης στα όρια οξειδωτικής καταστροφής. Αντίθετα, στις σύγχρονες ανθρώπινες κοινωνίες, που θεωρείται ότι αποτελούνται από νοήμονα όντα, κάθε λειτουργία που περιορίζει την ανάπτυξη και μετριάζει το πρόσκαιρο κέρδος,  λογίζεται ως επιζήμια παρακώλυση της ελευθερίας του ατόμου.

Ο πρωτόγονος άνθρωπος, πριν αντιληφθεί με τη νοημοσύνη του ότι ο σπόρος του φυτού προορίζεται να βλαστήσει και να δώσει νέο φυτό, θυσίαζε μέρος της σοδειάς στη Θεά Γη (κατ' ουσίαν έσπερνε, χωρίς να το συνειδητοποιεί) για να έχει και την επόμενη χρονιά. Και ποτέ δεν εξολόθρευε όλο το κυνήγι, έστω κι αν δεν είχε πλήρως συνειδητοποιήσει την οικολο­γία των πληθυσμών και τη βιολογία της αναπαραγωγής.

Χωρίς να έχει συνείδηση των πραγμάτων, λειτουργούσε προσεκτικά, με προνοητικότητα και σοφία, συμβατή όχι μόνο με τις άμεσες, αλλά και με τις μελλοντικές ανάγκες του.

Ο σημερινός, κατ' όνομα έμφρων απόγονος, δρα με τον ίδιο τρόπο; 

Οι κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων εκατονταετιών, είναι φανερό ότι τον έφεραν σε μια δυσχερή θέση μέσα στη σύγχρονη ευμάρεια του. Δεν πεινά πλέον, δεν κουράζεται σωματικά και δεν εκτίθεται σε φυσικούς κινδύνους. Έχει απομα­κρυνθεί από τη φύση και τις παραγωγικές της διαδικασίες. Δεν βρέχεται, δεν κρυώνει, δεν ζεσταίνεται, έχει χρόνια να δει την ανα­τολή του ήλιου, ενώ τη δύση την καλύπτει το απέναντι μπαλκόνι. Έχει όμως έναν ωραίο πίνακα με τη δύση στον απέναντι τοίχο και βλέπει ντοκιμαντέρ με δάση, ποτάμια, κοιλάδες και ψηλά βουνά. Γνωρίζει από βιβλία, και όχι από την καθημερινή πρακτική, ότι οι πόροι δεν είναι απεριόριστοι. Δεν ανέχεται όμως να μην αποκτήσει οτιδήποτε του προσφέρει η βιομηχανική παραγωγή και η πιεστική διαφήμιση.

Αν και η επιστήμη τού έμαθε πως η κατασπατάληση πόρων επιβαρύνει τις επόμενες γενεές, συγχρόνως τον έπεισε πως για όλα θα βρεθεί στο τέλος μια «επιστημονική» λύση. Και αφού ο διπλανός έχει το τελευταίο μοντέλο, γιατί όχι κι εκείνος; Τόσα και τόσα πέταξε πριν τελειώσει ο χρόνος ζωής τους, ένα ακόμη δεν θα μας μαράνει.

Περισσότερο απ' όλα έχει παραπλανηθεί ως προς το ότι πρόοδος και ανάπτυξη είναι συνώνυμα, ότι ο περιορισμός της ανάπτυξης θα επιφέρει την καταστροφή. Όλοι πιέζουν για περισσότερα, όλοι υπόσχονται περισσότερα. Ο καθένας κατά βάθος γνωρίζει (ή θα έπρεπε να γνωρίζει) ότι τα πρώτα που θα καταρρεύσουν, αν περιοριστούν η ανάπτυξη και η κατανάλωση, θα εί­ναι τα σημερινά οικονομικά συστήματα. Αντίθετα, η συνέχιση της σημερινής αναπτυξιακής, ενεργειακής και καταναλωτικής τακτικής ενδέχεται να οδηγήσει σε οικολογική κρίση, όχι όμως και σε οικολογική κατάρρευση.  

Οι οικολογικές κρίσεις φέρνουν πιο κοντά την ημερομηνία λήξης των ευαίσθητων βιολογικών ειδών. Διότι όντως, τα είδη έρχονται και παρέρχονται. Κανένα δεν υπήρξε αιώνιο. Αν κάποια αποδείχθηκαν πιο ανθεκτικά στις οικολογικές κρίσεις και έζησαν περισσότερο μέσα στους γεωλογικούς αιώνες, ήταν εκείνα που θεωρούμε οργανισμούς κατώτερους και συντηρητικούς, συμπεριλαμβανομένων των φυτών. Έτσι μας διδάσκουν τα παλαιοντολογικά αρχεία.

Και τι συμπεραίνουμε από όλα όσα προαναφέραμε;

Ότι τα φυτά, με την αναπνοή, τη φωτοσύνθεση και τη φωτοαναπνοή, μας δίνουν μαθήματα αειφορίας.  Φροντίζουν ώστε να διατηρείται ο λόγος  Ο2 και CO2 σε ποσά που και να μην υπάρχει κίνδυνος οξειδωτικής βλάβης και η θερμοκρασία της γης να είναι σε επιτρεπτά για τη ζωή όρια.

Ας τα ευχαριστήσουμε που μας παρέχουν, διαχρονικά, μια καλή ποιότητα αέρα και ας προσπαθήσουμε να τους ανταποδώσουμε το καλό που μας κάνουν.

Δεν χρειάζονται πολλά. Λίγη φροντίδα για τα υπάρχοντα  και φύτευση νέων με κάθε ευκαιρία!

Ας πρασινίσουμε λοιπόν την πόλη μας, όπου και  όπως μπορούμε!

Ας διαφυλάξουμε το πράσινο που ήδη υπάρχει γύρω μας!